Susan Top bij afscheid: ‘Houd vol, houd moed en help elkaar’

Top nam vrijdagmiddag afscheid als secretaris van het Groninger Gasberaad. Zeven jaar lang luisterde ze bij gedupeerden aan de keukentafel naar problemen. Ze ging in zaaltjes en dorpshuizen in gesprek. Ze lobbyde bij Kamerleden en onderhandelde met de ministeries en regionale bestuurders voor een betere, eenvoudiger en complete aanpak van de versterkings- en hersteloperatie.

Maar ze zwaait gedesillusioneerd af. Ze ziet hoe hard het werk nodig is maar krijgt onvoldoende voor elkaar, vindt ze. Want inmiddels zijn vrijwel alle wetten en beleidskaders vastgesteld. Daardoor ziet Top onvoldoende mogelijkheden om écht iets voor Groningen te betekenen. ‘Het is en blijft heel dubbel. Maar ik kan het niet meer voor mezelf verantwoorden.’

Een gesprek met Susan Top over waarom ze begon met haar werk, wat haar bijblijft en waarom ze nu vertrekt. En wat gebeurde er op die dag dat ze opgesloten zat in een kamer in het ministerie van Economische Zaken?

Je vertrekt met een dubbel gevoel, waarom is dat?

‘Aan de ene kant is het goed, ik heb niet voor niets besloten om te stoppen en daar sta ik achter. Maar het gaat me wel heel erg aan het hart dat je er nu bij wegloopt als het ware.’

Voelt dat zo?
‘Ja, toch wel. Omdat ik nog steeds denk dat er dingen anders en beter kunnen en ik niet het gevoel heb dat het vanzelf goed gaat komen. Tegelijkertijd heb ik ook niet meer gezien wat wij daar effectief aan kunnen bijdragen. Dus dan is dat wel dubbel.’

Waarom voelt het dan toch als weglopen?
‘Je bent natuurlijk toch wel een van de mensen die de belangen van bewoners steeds heel scherp volgt en er continu op hamert en het agendeert. En ik denk dat voor heel veel mensen wel een fijn idee is, dat er iemand voor hen is. Dan is het voor hen toch teleurstellend dat iemand dan stopt.’

Voor de zomer kondigde Top aan te stoppen, omdat ze dus onvoldoende ruimte zag en voelde om de situatie van Groningse gedupeerden te verbeteren. Inmiddels is bijna alle wetgeving rondom de versterkingsoperatie en het schadeherstel vastgelegd, beleid is gemaakt en procedures zijn uitgewerkt.

‘Op het moment dat dat allemaal vastligt dan is er in de aanpak niet zoveel meer te veranderen. Dan ligt dat vast en is het wat het is, de pap is gestort. Het gaat dan nog om de uitvoering, die nog heel ingewikkeld zal worden en daar zal zeker nog het een en ander in misgaan. Maar je kunt het niet meer echt structureel repareren.’

Bovendien is de positie van de maatschappelijke organisaties verslechterd, vindt Top.

‘Wij hadden geen formele positie meer in het proces, dat hadden we een tijd wel en toen zaten we officieel aan tafel. We hebben nog geprobeerd dat weer voor elkaar te krijgen maar dat is gewoon niet gelukt. En dan wordt het ook ingewikkeld want dan moet je jezelf telkens invechten. Dat is geen fijne positie en geen fijne manier van werken.’

Weet je nog waarom je dit eigenlijk wilde doen?
‘Dan hebben we het over eind 2013, begin 2014. Ik had toen een paar keer gesproken met Jacques Wallage, die werkte aan de dialoogtafel. Dat vond ik heel interessant. Het idee dat je met alle betrokkenen gelijkwaardig aan tafel gaat zitten en kijkt hoe je het kunt oplossen. Ik dacht dat het op die manier moest kunnen en met dat optimisme ben ik er toen aan begonnen.’

Hoe is het uitgepakt?
‘Niet zoals ik had verwacht. Het bleek heel moeizaam te zijn. Aan de dialoogtafel zaten de NAM, het Rijk, het regiobestuur en een hele serie maatschappelijke organisaties en woningbouwcorporaties. En eigenlijk werd al vrij snel duidelijk dat iedereen er heel verschillend aan tafel zat. Waar wij dachten dat we gingen meepraten en meebeslissen, zag je dat de grote partijen daar aan tafel zaten met de instelling: wij gaan jullie uitleggen en meenemen wat we besloten hebben. Dat botste al vrij snel, binnen drie maanden lag de eerste brief er al van ons: zo zouden we dit toch niet gaan doen? Dat was wel teleurstellend.’

De jaren dat Top voor het Gasberaad werkte waren roerig. Er gebeurde veel in het dossier. Maar de komst van minister Eric Wiebes (VVD) van Economische Zaken in 2017 en de aardbeving bij Zeerijp in 2018 waren achteraf bezien een kantelpunt.

Wiebes’ komst was verfrissend, zegt Top. Hij erkende de problemen in Groningen door het ‘overheidsfalen van on-Nederlandse proporties’ te noemen. ‘Dat gaf iedereen wel moed. Hij erkende dat ook de overheid een rol had en zei niet zoals zijn voorganger Kamp (VVD) dat het een zaak tussen de Groningers en de NAM was.’

Wiebes trok de vastgelopen schadeafhandeling vlot en hij besloot tot ieders verrassing de gaswinning te stoppen. ‘Ik was buitengewoon verrast, dat zag volgens mij niemand aankomen. We zaten toen midden in onderhandelingen over de versterkingsoperatie en dat kon eigenlijk zo de prullenbak in.’

Maar Wiebes deed meer. Hij ontmantelde de Nationaal Coördinator Groningen, toen nog onder leiding van Hans Alders. De NCG was verantwoordelijk voor het oplossen van alle problemen: versterking, schade en moest ook werken aan perspectief. ‘Wiebes trok dat uit elkaar en er kwamen verschillende organisaties voor terug. De NCG werd een uitvoeringsorganisatie. Dat maakte dat alles ging schuiven en wij onze gesprekspartner ineens kwijt waren. Heel ingewikkeld.’

Bovendien had het dichtdraaien van de gaskraan ook gevolgen. Volgens Wiebes moest dat namelijk zorgen voor een kleinere versterkingsoperatie. ‘En daar had hij an sich natuurlijk gelijk in’, zegt Top. ‘Maar we hadden net in de jaren ervoor met heel veel pijn en moeite een mammoettanker (de versterkingsoperatie, red.) in beweging gekregen. Dat je dan de conclusie trekt dat op termijn de risico’s anders komen te liggen omdat de gaskraan dicht gaat, dat begreep iedereen wel.’ Maar Wiebes pauzeerde de versterking en daarmee kwam de mammoettanker weer tot stilstand. ‘Daar werd iedereen wel heel moedeloos van.’

Was dat een moment waarop je hebt gedacht: ik stop ermee?
‘Dat heb ik op heel veel momenten gedacht. Een van de dieptepunten was ook rond het Mijnraadadvies. Dat werd gepresenteerd in Den Haag en we zouden daarover in gesprek gaan. Maar toen werden wij met de Groninger Bodem Beweging ergens ver weg achter in een zaaltje geparkeerd met een paar Mars repen en een blikje drinken. We dachten: ze komen ons zo wel halen maar we hebben er zo’n beetje de hele dag gezeten. We konden er zelfs niet uit, we waren gewoon gevangen. We konden wel naar het toilet maar de deuren naar de hal waren dicht. Dat was echt een idiote situatie waarin je je afvraagt: wat zijn we aan het doen. Echt een dieptepunt. En achteraf was dat ook een keerpunt in de verhoudingen.’

Heb je je daarna nog wel serieus genomen gevoeld?
‘Wel in allerlei bilaterale gesprekken (een gesprek onder vier ogen – red.). Ik heb natuurlijk heel veel contacten gehad met ministeries, IMG, NCG et cetera. En ik denk dat die het vaak wel op prijs gesteld hebben om input en kritiek van ons te krijgen. Omdat ze dat uiteindelijk ook hielp. Maar het werd wel steeds smaller.’

Waarom ga je dan toch door?
‘Omdat je hoop houdt en denkt: iemand moet het doen. En nog niet alles was vastgelegd. En zolang het niet besloten is, kan er nog steeds wat veranderen. Dan stroop je de mouwen toch nog een keer op. We bleven proberen en knokten door. En dat is wel echt een groot verschil met nu.’

In Tops woorden klinkt telkens weer strijdbaarheid en rechtsvaardigheidsgevoel. Maar de desillusie is ook te horen, een teleurstelling in hoe Nederland omgaat met de grootschalige problemen in Groningen. Thuis liggen stapels notitieboeken, vol gedetailleerde aantekeningen. ‘Het is wel confronterend om te zien dat je al die jaren steeds met dezelfde thema’s bezig bent. Er is wel meer geld nu, de schadeafhandeling is beter maar nog steeds ingewikkeld. Maar in essentie is er een aantal dingen nooit bereikt.’

Dat heeft volgens Top voor een belangrijk deel te maken met hoe de bevingsproblematiek begon en hoe de NAM daarmee omging. Het zette de toon. ‘De NAM voelde zich niet verantwoordelijk om het gebied op te knappen. Maar de overheid heeft de systematiek overgenomen, bleef werken in dezelfde soort aansprakelijkheid marge’, analyseert Top. ‘Maar een overheid heeft toch wel de verantwoordelijkheid voor het herstellen van alle woningen en het opknappen van het gebied. Dat vind ik wel een van de teleurstellingen van de afgelopen jaren.’

Vrijdagmiddag liep Kamerlid Agnes Mulder (CDA) en betrokken bij het gasdossier, een stuk mee op de afscheidswandeling. Als ze elkaar ontmoeten antwoordt Top zuchtend op de vraag hoe het gaat: het is intensief, het went nooit. ‘Mensen verzuipen. Ik sprak vanmiddag nog een stel dat zit met een gat van 30.000 euro in hun versterkingsbudget, maar ze hebben toch getekend. Ze wilden niet meer, ze konden niet meer. Moegestreden.’ Tegen hen, en tegen alle Groningse bevingsgedupeerden zegt Susan Top: ‘Houd vol, houd moed en help elkaar.’